Khi giao dịch trên Binance thông thường thì các lệnh sẽ được khớp theo cơ chế sổ lệnh. Tuy vậy nhưng mà, cơ chế này không thích hợp một chút nào với thị trường DeFi nguyên nhân là do thanh khoản rất thấp. Đấy là lý do AMM đã có mặt trên đời để xử lý một cách tốt nhất vấn đề này. Ở trong bài viết dưới đây, mình sẽ giải thích chi tiết:
- AMM là gì? So sánh AMM và Order-book
- Lợi ích & Hạn chế của AMM
- Lịch sử và quá trình phát triển của AMM
Xem thêm
- LSDFi là gì? Liquid Staking xây dựng LSD Finance
- Rug-pull & Exploit – Vùng đất tối của thế giới Crypto
AMM là gì?
AMM (viết tắt của Automated Market Maker) chính là công cụ tạo lập thị trường tự động. Đây chính là phương thức giao dịch dùng thuật toán để có thể tính toán giá token ngay tại khoảng thời gian mua.
Bên cạnh đó cơ chế AMM không có khái niệm người bán, thay vào đấy, các smart contract sẽ đóng vai trò trung gian, người bán cho tiền vào một nơi gọi là Pool thanh khoản, sau đó người mua sẽ swap tài sản họ đang có với tài sản trong pool thông qua smart contract.
Hầu như tất cả những DEX trên thị trường DeFi như Curve, Pancakeswap, Uniswap đều dùng cơ chế AMM nguyên nhân bởi vì chúng vô cùng thích hợp với tính chất của thị trường. Để có thể hiểu một cách chi tiết hơn, bài viết sẽ so sánh cơ chế AMM và Order book để các bạn có thể dễ dàng hiểu được hơn.
So sánh AMM và Order bookâ
Phân loại các sàn giao dịch
Order book (Sổ lệnh) chính là cơ chế khớp lệnh nổi tiếng khi người sử dụng giao dịch trên những sàn CEX như Coinbase, Huobi, Binance, OKX. Lúc này, nếu như mà giá của sổ lệnh hoàn toàn khớp 100% với giá bạn đã đặt ra để bán hoặc mua thì lệnh của bạn sẽ được thực thi.
Giao dịch theo cơ chế Order book vô cùng hiệu quả bởi vì trader sẽ biết được rõ đâu chính là mức giá khớp lệnh, bên cạnh đó chúng ta cũng có thể đơn giản đặt lệnh Limit Order (Lệnh giới hạn) để chờ giá hợp lý. Tuy vậy nhưng mà, Order book chỉ thích hợp đối với thị trường có thanh khoản nhiều như CEX.
Riêng đối với thị trường DeFi nơi có thanh khoản thấp, việc áp dụng cơ chế Order book sẽ không thích hợp một chút nào bởi vì cực kỳ khó để những trader có thể khớp lệnh với nhau. Bên cạnh đó Binance cũng đã từng ra mắt Binance DEX với cơ chế Order book tuy nhiên thì ở thời điểm hiện tại họ đã hoàn toàn đóng cửa nguyên nhân bởi vì khối lượng giao dịch vô cùng thấp và cả độ hiệu quả cũng rất thấp.
Vì thế cho nên, AMM được mọi người coi là cơ chế tối ưu nhất cho thị trường có thanh khoản thấp như DeFi giúp cho mỗi lệnh giao dịch được khớp một cách đơn giản nhất. Ngoài ra sự có mặt trên thế giới này của cơ chế AMM cũng là tiền đề giúp thị trường DeFi phát triển mạnh bởi vì chúng cho phép tất cả những dự án có thể dễ dàng tiếp cận trader mà không cần phải thông qua những CEX.
Cơ chế hoạt động của AMM
AMM tính toán giá tài sản dựa trên công thức x * y = k.
Công thức của sàn AMM
Trong đấy:
- K là biến hằng số.
- Y là token B.
- X là token A.
- Bên cạnh đó chúng ta có thể thay đổi hoàn toàn biến 0.5 thành các số khác nhưng tổng của lũy thừa của X và Y phải bằng 1.
Khi lập bản đồ, các bạn sẽ có thể nhận được một đường cong lõm, giống như hình phía bên dưới đây. Khi thêm thanh khoản vào, đường cong dịch chuyển ra bên ngoài. Việc đấy tức là các bạn sẽ phải chịu ít chi phí hơn (ở đây là phí trượt giá) khi giao dịch.
Sau đây chính là hiện tượng cô cùng thú vị để có thể giải thích liên quan về hằng số K. Ví dụ như những khối hình phía trên màn hình, trong suốt và các bạn cũng có thể thấy tất cả 3 hình chữ nhật ở phía bên trên. Đây chính là các hình chữ nhật hoàn toàn khác nhau ở dưới đường cong.
Vùng dưới đường cong cho thấy số token mà chúng ta sẽ được nhận được khi hoán đổi (swap) một token này cho một token khác. Cũng có thể thấy rõ rằng một khi bạn quyết định thay đổi số lượng token khi Swap, thì đồng nghĩa với việc sẽ nhận lại một tỉ lệ hoán đổi hoàn toàn khác nhau.
Tuy nhiên thì việc thú vị nhất ở đây đó chính là nếu các bạn tính toán diện tích của ba hình chữ nhật (tưởng tượng chúng không trùng nhau) thì diện tích của 3 hình chữ nhật là như nhau. Nhờ vào hằng số K này, khiến cho những hình chữ nhật này đều giống nhau về diện tích!
Bởi vì theo như lý thuyết bảo toàn, nguyên tắc thứ nhất cần phải tuân theo trong vật lý, không có bất cứ một thứ gì bị phá hủy, nó chỉ là thay đổi từ dạng này sang dạng khác mà thôi. Vì thế cho nên, nó cũng chính xác với hằng số K này. Tổng diện tích dưới đường cong sẽ vẫn hoàn toàn giống như cũ nguyên nhân bởi vì không có bất kỳ một thứ gì bị mất đi vĩnh viễn hoặc được tạo ra.
Bất kỳ lúc nào các bạn thay đổi từ từ token B sang token A hoặc token A sang token B, số lượng thay đổi không khác nhau một tí nào, với điều kiện duy nhất đó chính là đường cong không dịch chuyển. Nếu như mà đường cong thay đổi vì có thêm thanh khoản, thì khu vực dưới đường cong sẽ khác. Nhưng mà nếu mọi thứ vẫn giống như cũ, các bạn có thể thay đổi bất cứ số lượng Token A nào cho Token B và tổng số token sẽ là giống nhau.
Lợi ích & hạn chế của AMM
Sau đây chính là lợi ích của AMM
- Giảm thiểu thao túng thị trường, rửa tiền.
- Đa dạng các token do dự án nào cũng có thể dễ dàng tạo và niêm yết token trên sàn.
- Không cần phải KYC, bảo đảm tuyệt đối tính ẩn danh cho trader.
- Tạo thu nhập thụ động cho Liquidity providers, staker.
- Xử lý vấn đề thanh khoản vô cùng kém, so với những mô hình khá thì tăng khả năng khớp lệnh.
Và Hạn chế của AMM đó chính là
- Impermanent loss: Cũng có thể nghĩ theo một cách dễ dàng hơn đó chính là tổn thất cũng có thể diễn ra khi so sánh giữa việc bạn hold token trên wallet và đóng góp vào pool.
- Trải nghiệm chưa tốt cho mấy bằng cách sàn CEX do phụ thuộc nhiều vào tốc độ của blockchain.
- Thông thường thì chi phí giao dịch sẽ nhiều hơn các sàn CEX do Liquidity Provider chịu nhiều rủi ro đối với token có thanh khoản thấp.
- Nếu như mà không so sánh đúng smart contract của dự án mình muốn mua thì Trader sẽ rất dễ nhầm lẫn token thật giả.
- Thanh khoản thấp hơn so với sàn CEX là bởi vì hầu hết token được niêm yết trên DEX đều là các dự án vô cùng nhỏ, họ không có tiềm lực như các dự án được niêm yết trên CEX.
- Không thể nào có thể treo lệnh mua giá thấp hoặc bán giá cao trong tương lai cho người sử dụng không có nhiều thời gian canh giá mọi lúc mọi nơi.
Quá trình phát triển của AMM
Giai đoạn sơ khai
Một trong các sàn đưa AMM lên đỉnh cao hoàn toàn mới đó chính là Uniswap với các hidden gem x10; x100. Tuy vậy nhưng mà, Bancor (2017) và Kyber Network (2018) mới chính là những người đầu tiên áp dụng AMM.
Không giống với Uniswap, Kyber Network chính là một mô hình AMM tập trung (centralized), vì thế cho nên chỉ có team và Market maker mới có quyền kiểm soát pool, không có bất cứ một ai được quyền đóng góp vào pool.
Tháng 11 năm 2019, chính thức Uniswap dùng cơ chế AMM phi tập trung (decentralized), cho phép bất cứ một ai đều cũng có thể quyên góp vào pool để có thể làm tăng tính thanh khoản. Sau đấy thì, những ai quyên góp vào pool (providers) cũng đều được hưởng một phần phí giao dịch khi có giao dịch trên Uniswap được thực hiện.
Tháng 1 năm 2020, Curve Finance đã có mặt trên thế giới này, đây chính là dự án thứ nhất dành riêng cho các Stable Asset như Stablecoin, giúp người sử dụng có thể giao dịch với một mức chi phí ít hơn ở Uniswap tuy nhiên vẫn cân bằng được lợi ích cho Liquidity Provider. Bên cạnh đó, Curve Finance còn mở ra kỷ nguyên Curve Wars với nhiều dự án tranh giành sở hữu CRV để có quyền kiểm soát Curve.
Giai đoạn bùng nổ
Đây là giai đoạn AMM DEX đã được phổ cập đến nhiều hệ sinh thái khác nhau. Mỗi một DEX đều có những điểm nhấn khác nhau.
Nếu như mà ở trên Uniswap, bạn chỉ có thể cung cấp thanh khoản 50:50 đối với 2 token, thì Balancer cho phép người sử dụng có thể thêm được tới tận 8 token khác nhau, một con số vô cùng lớn giúp việc swap được thuận tiện hơn. Bên cạnh đó, ở Balancer, providers còn có thể được tùy chỉnh tỉ lệ các token đưa vào pool trong 1 lần chuyển.
Tiếp theo chính là Pancakeswap, dự án AMM DEX đầu tiên của BNB Chain và đồng thời cũng là ngôi sao vô cùng sáng khi trở thành DEX phát triển mở rộng theo chiều ngang. Ngoài ra Pancakeswap đã ra mắt cực kỳ nhiều tính năng khác điển hình như Trading Competition, Launchpad, Lottery.
Và cuối cùng đó chính là mô hình DEX Aggregator dẫn đầu bởi 1Inch. Ở thời điểm lúc này mỗi hệ sinh thái đều đã có nhiều DEX tuy nhiên thì mỗi DEX lại tự vận hành Liquidity Pool, vì thế cho nên 1Inch đã ra đời nhằm để có thể kết nối nhiều pool thanh khoản và đồng thời có thể cung cấp mức trượt giá thấp nhất cho người sử dụng.
Bên cạnh đó mô hình của 1Inch, Uniswap và Pancakeswap cũng là mô hình tiêu chuẩn với nhiều dự án tương tự:
- Uniswap: VVS Finance, MDEX, Quickswap, Pangolon…
- Pancakeswap: Biswap, Pontem Finance, TraderJoe,…
- 1Inch: Paraswap, OpenOcean, Matcha,…
Tìm hiểu: Phân tích mô hình Uniswap V2
Giai đoạn chọn lọc
Trong suốt khoảng thời gian phát triển, đã có vô cùng nhiều DEX ra đời, tạo nên một sự cạnh tranh rất khốc liệt, gay cấn. Thí dụ: Spookyswap và Spiritswap (Fantom), Uniswap và Sushiswap (Ethereum), Pancakeswap và Apeswap (BNB Chain), TraderJoe và Pangolin (Avalanche).
Tuy vậy nhưng mà, trong một hệ sinh thái, người sử dụng sẽ có tư tưởng lựa chọn sàn tốt nhất về mặt trải nghiệm, thanh khoản cũng như độ tiện dụng. Trong suốt quá trình này, dự án phải luôn luôn cải tiến và có hiệu quả thì mới có thể chiến thắng. Chiến thắng cuối cùng này thuộc về Spookyswap, TraderJoe, Uniswap, Pancakeswap và đồng thời còn rất nhiều cái tên ở hệ sinh thái khác nữa.
Trong khoảng thời gian này, cái tên nổi bật nhất đó chính là Uniswap khi phiên bản v3 ra đời đã đem tới rất nhiều cải tiến hiệu quả cho cả trader và liquidity provider. Vì thế cho nên, Uniswap không chỉ bỏ xa đối thủ về TVL mà còn vượt qua phiên bản cũ của chính mình.
Giai đoạn bão hòa & tìm thấy các lỗ hổng
Đây chính là giai đoạn thị trường lâm vào Downtrend, sự cực khổ đã dồn xuống vô cùng nhiều dự án khác nhau gồm có cả DEX. Chi tiết hơn, DEX cũng có thể lâm vào tình trạng vòng lặp phản hồi không tích cực (negative feedback loop) do:
- Token incentive cho LP giảm giá => Incentive cho LP ngày càng thấp hơn.
- Token cung cấp thanh khoản đồng loạt giảm giá => Incentive từ LP không bù được giá trị tài sản giảm.
- Giao dịch ít hơn => Phí tạo ra ít hơn => Incentive cho LP không đủ hấp dẫn.
Và đông thời trong quá trình DeFi bùng nổ, các dự án DEX đã dùng token của sàn để có thể khuyến khích người sử dụng cung cấp thanh khoản mà không có trader để bù lại chi phí đó. Vì thế cho nên token của DEX cùng bị lạm phát vô cùng nặng, ảnh hưởng trực tiếp tới DEX.
Qua đây, chúng ta cũng có thể thấy rằng mô hình đã không vững chắc được lộ rõ khi Downtrend ập tới một cách nhanh chóng. Việc quan trọng nhất ở đây đó chính là làm theo cách nào để các dự án xử lý được bài toán incentive vừa đủ nhưng vẫn có thể tạo ra giá trị thặng dư cho DEX.
Liquidity Providing & Yield Farming
Để các sàn AMM DEX có thanh khoản cho trader giao dịch, họ bắt buộc cần phải token holder cung cấp thanh khoản cho sàn. Ngược lại, các nhà cung cấp thanh khoản (liquidity providers) sẽ nhận được phần thưởng đó chính là:
- Phí giao dịch: Ở Uniswap, 0.3% chi phí giao dịch sẽ chia đều cho tất cả các thành viên quyên góp vào pool được giao dịch, hay ở Curve là 0.04%.
- Incentive: Thông thường, đây là token của các sàn DEX incentive cho người cung cấp thanh khoản nhằm để có thể thu hút họ nếu như mà chi phí giao dịch không đủ để hấp dẫn, cuốn hút. Tuy vậy nhưng mà khoản incentive này không phải là sàn nào cũng sẽ dùng.
Hoạt động cung cấp thanh khoản chính là Liquidity Providing. Còn Yield Farming (Canh tác lợi suất) chính là hoạt động người sử dụng tìm kiếm lợi nhuận ở các giao thức DeFi thông qua nhiều hoạt động không giống nhau điển hình như Liquidity Providing, Staking,…Mình rất vui khi anh em đọc được đến phần này.
Tổng kết
Nhờ hoàn toàn vào mô hình AMM DEX, DeFi đã bùng nổ một cách vô cùng mạnh mẽ bởi vì sự góp mặt của nhiều bên khác nhau như dự án phát hành token, liquidity provider, các DEX và trader. Bên cạnh đóa, DEX còn tạo ra xu hướng Yield Farming tạo ra cơ hội kiếm lợi nhuận cho nhiều bên khác nhau.
Trong khoảng thời gian tới, AMM DEX vẫn sẽ giữ vai trò quan trọng trong thị trường. Tuy vậy nhưng mà, chúng sẽ có sự cải tiến nhiều hơn, từ đấy trở đi đề nghị những nhà đầu tư cũng hiểu rõ một cách chi tiết hơn về mô hình hoạt động, giá trị mà DEX token có thể nhận lại được từ giao thức. Vì thế cho nên, các bạn đừng nên để bỏ qua những bài viết mô hình hoạt động của DEX nhé.