Chắc hẳn là thời gian mới đây chúng ta đã được thấy sự vươn lên của giải pháp mở rộng L2 là Arbitrum, dự án đạt TVL $3B chỉ trong 2 tuần Launch public mainnet.
Trừ sự nổi bật của các giải pháp Optimistic Rollup như Optimism hay Arbitrum, các giải pháp Zk Rollup cũng đang chứng tỏ vị thế của mình. Trong đấy nổi bật, hót nhất vẫn là các Specific L2 được xây dựng trên công nghệ của StarkWare như Sorare, dYdX, DeversiFi, ImmutableX.
Để không làm mất thời gian của anh em chúng ta bắt đầu tìm hiểu thôi nào.
Xem thêm
- DAO là gì? Hạn chế và tiềm năng đầu tư của DAO trong Crypto
- Scam là gì? Cách nhận biết và phòng tránh Scam trong Crypto
Starkware là gì?
Starkware (hay còn gọi là Starkware Industries) chính là công ty được thành lập vào tháng 1 năm 2018 bởi Eli Ben-Sasson – Đồng sáng lập của STARK & ZCash. StarkWare giúp có thể cải thiện khả năng mở rộng và quyền riêng tư của các blockchain bằng phương pháp dùng công nghệ STARK để triển khai và xác minh zero-knowledge proof.
Theo như mình tìm hiểu thì Starkware chính là một trong những tổ chức hàng đầu trong việc nghiên cứu và triển khai công nghệ zero-knowledge. Tính tới thời điểm hiện tại, StarkWare đã kêu gọi được tất cả $111M (vốn chủ sở hữu) kể từ khi thành lập.
Bên cạnh đó Starkware cũng đã nhận được khoản tài trợ $12M từ Ethereum Foundation để có thể mở rộng mạng lưới Ethereum. Những dòng Funding Rounds của Starkware như sau:
- Seed Round (1/2018): Kêu gọi được tất cả $6M (vốn chủ sở hữu) từ Vitalik Buterin, Pantera, Naval Ravikant, MetaStable, Floodgate, Polychain, Arthur Breitman, Da Hongfei, Elad Gil, Zcash Co-founder, Fred Ehrsam, Bitmain, Linda Xie,..
- Series A (10/2018): Kêu gọi được tất cả $30M (vốn chủ sở hữu) từ Atomico, Paradigm (Led), Intel Capital, DCVC, Wing, Consensys, Coinbase Ventures, Scalar Capital, Multicoin Capital, Collaborative Fund, Sequoia, Semantic Ventures.
- Series B (3/2021): Kêu gọi được tất cả $75M (vốn chủ sở hữu) từ Paradigm (Led) và những nhà đầu tư khác.
Những sản phẩm của Starkware
Starkware cung cấp một bộ sản phẩm cốt lõi gồm có: StarkEx, Cairo, VeeDo, StarkNet, SHAR.
Cairo
Cairo chính là một kiến trúc CPU kết hợp với STARK, chúng cho phép tạo ra một proof system, nơi bạn miêu tả việc tính toán bằng phương pháp dùng Code thay vì sử dụng những lược đồ. Cairo ra mắt vào 7 năm 2020.
Chắc hẳn là anh em vẫn chưa hiểu lắm đúng không? Vậy thì mình sẽ phân tích cho anh em một cách nghĩ đơn giản hơn. Cairo chính là ngôn ngữ lập trình tính toán chung của Starkex & Starknet. Sau này toàn bộ những protocol & dapp xây dựng trên Starkex & Starknet đều sẽ dùng Cairo.
SHARP
SHARP chính là một hệ thống cho phép thu thập một tập hợp các Cairo Programs (khác nhau) để có thể tạo ra một proof cho toàn bộ chúng, sau đấy đưa proof này lên Ethereum để nó được xác minh bởi một STARK verifier (một smart contract trên Ethereum).
Mục tiêu đề ra chung của SHARP đó chính là giảm phí gas xác minh proof. Ở thời điểm hiện tại SHARP được triển khai trên mạng trên Starkex.
VeeDo
VeeDo chính là tính năng trustless randomness có thể xác minh được nhờ công nghệ STARK (tạm dịch là xổ số không tin cậy), tính năng này giống với VDF của Chainlink. Các trường hợp dùng của VeeDo gồm có: xổ số để chơi game, lựa chọn người dẫn đầu trong các giao thức PoS,…
Hiện nay VeeDo đã hoạt động trên mainnet.
Starknet & StarkEx
Starknet & StarkEx chính là giải pháp L2 Zk rollup cho Ethereum do Starkware xây dựng, chúng cho phép triển khai ở 2 chế độ dưới đây, hoặc kết hợp chúng với nhau (Volition):
- Chế độ ZK-Rollup: Xuất bản dữ liệu trên Ethereum.
- Chế độ Validium: Xác minh tính khả dụng của dữ liệu bằng một sidechain.
Ở thời điểm hiện tại Starknet & StarkEx chính là hai hệ thống riêng biệt dựa trên cơ sở hạ tầng tương tự (STARK, Cairo & SHARP). Trong tương lai khi StarkNet hoạt động ổn định, các dự án của StarkEx sẽ có thể chọn chuyển sang StarkNet, và đồng thời trở thành một dapp trên StarkNet.
Nghĩ một cách dễ dàng hơn Starknet là một phiên bản đầy đủ – permissionless decentralized ZK-Rollup còn Starkex là một phiên bản của Starknet được tùy lại để phục vụ cho Trading (Specific L2). Nhưng chi tiết hơn nữa thì ZK Rollup là gì? Chúng khác biệt gì với Optimistic Rollup?
Hệ sinh thái của Starknet & StarkEx
Về tổng quan, Starknet đang còn trong giai đoạn R&D và khả năng cao là sẽ mất khoảng thời gian tương đối lâu nữa để có thể lấy những dự án có thể deploy contract trên đó.
Mặc khác, Starkex đã hoạt động mainnet vào năm 2020 và đã có một số dự án chất lượng launch mainnet như: Sorare, dYdX, DeversiFi, ImmutableX.
dYdX
dYdX chính là một perpetual trading platform được xây dựng bằng công nghệ của Starkex. dYdX cung cấp nhiều tính năng gồm có: Perpetuals (hợp đồng không kỳ hạn), giao dịch Spot (giao ngay), Margin (ký quỹ).
Sorare
Sorare chính là một loại trò chơi bóng đá giả tưởng thuộc thể loại NFT GameFi, nơi bạn có thể sưu tầm & chơi bằng trò chơi bằng các thẻ cầu thủ để kiếm giải thưởng hàng tuần.
Không giống với dYdX, Sorare dùng Starkex để xây dựng một NFT marketplace riêng biệt giúp tiết kiệm chi phí trong việc mining & trading NFT cards của Sorare.
DeversiFi
DeversiFi dùng Starkex để xây dựng cho mình một spot trading exchange, cho phép người sử dụng có thể giao dịch OTC, Trade, Swap, Send Token.
Xét về hệ sinh thái, StarkNet hiện đang có phần lớn hơn so với ZkSync. Mặc dù vậy nhưng mà ZkSync đang có những bước đi nhanh hơn rất nhiều về ZkEVM giúp họ có thể thu hút developer. Bạn cũng có thể xem qua video này để theo dõi cuộc đại chiến giữa StarkWare và ZkSync nhé!
Tương lai của Starknet & Starkex
Chắc hẳn là tất cả mọi người đều biết hiện tại có vô cùng nhiều giải pháp L2 hoạt động trên thị trường trong đó nổi bật hơn hết đó là;
- Optimistic Rollup: Arbitrum, Optimistic.
- Zk Rollup: Starkex & Starknet của Starkware, zkSync của Matter labs.
Thứ nhất ở phía Optimistic Rollup, giải pháp này mắc phải một vấn đề đó là “challenge game”, hiểu dễ dàng hơn điều này tỷ lệ nghịch với độ bảo mật.
Nếu như mà giảm thời gian “challenge game” xuống thì người sử dụng sẽ có thời gian rút tiền thấp hơn (trải nghiệm sử dụng tốt hơn), đổi lại, chi phi tấn công mạng sẽ giảm xuống (có thể hiển là bảo mật mạng sẽ kém lại). Đây cũng là nguyên nhân vì sao leader của Ethereum lại nói Optimism bảo mật hơn Arbitrum.
Đọc thêm: Arbitrum vs Optimism: Ai sẽ là người chiến thắng?
Đối với giải pháp Zk Rollup như Starkex & Starknet, chúng có độ trễ thấp và khả năng mở rộng cao hơn Optimistic Rollup. Bù lại, Starkex & Starknet có phần hạn chế về Smart contract.
Chi tiết nếu một dự án trên Ethereum mainnet muốn hoạt động Starkex thì chúng cũng đề nghị dev biên dịch Solidity code sang một ngôn ngữ lập trình mới đó chính là Cairo, việc này chính là một hạn chế không bàn cãi.
Tuy là vậy nhưng mà theo thời gian phát triển, Starkex & Starknet có thể hạn chế những khuyết điểm của mình bằng phương pháp:
- Tăng tính hiệu quả trong việc tính toán các bằng chứng mật mã để giảm chi phí hoạt động.
- Cung cấp những công cụ giúp việc biên dịch code và deploy contract mới trên Starkex & Starknet dễ dàng hơn.
Tổng quan, Starknet & StarkEx nói riêng và Zk rollup nói chung được nhận xét, đánh giá là giải pháp thiên hướng long-term, tuy nhiên thì rõ ràng không phải giải pháp công nghệ nào tốt hơn thì sẽ là công nghệ chiến thắng cuối cùng.
Ví dụ tiêu biểu là cuộc chiến của các cross-chain bridge và các smart contract platform. Trong khi tồn tại rất nhiều nhược điểm về vấn đề bảo mật, nhưng những centralized bridge vẫn đang chiếm phần lớn vốn hóa thị trường của các wrapped token, hoặc việc bị nhận xét, đánh giá là chậm chạp, lề mề và lỗi lời nhưng Ethereum vẫn là kẻ đứng thứ nhất trong các smart contract platform.
Trong tương lai của Layer 2 có rất nhiều những biến số như cộng đồng, thời gian,… Khó có thể xác định Starknet & Starkex sẽ thành công một cách chóng mặt và là giải pháp L2 đứng đầu trong tương lai hay không, tuy nhiên thì với những gì Starknet & Starkex đã show up thì mình đánh giá chúng đang có vị thế tương đối tốt trong trường đua của các L2.
Tổng kết
Nếu như anh em có chỗ nào chưa hiểu hay câu hỏi gì thì hãy nhanh tay comment ở phía dưới bài viết. Mình và đội ngũ Tienao.com.vn sẽ trao đổi thêm với anh em.
Còn bây giờ thì xin chào và hẹn gặp lại anh em ở những bài viết tiếp theo.