Exit scam là gì?
Exit scam (hay exit scamming) chính là một hình thức lừa đảo trắng trợn, mô tả việc cá nhân, tổ chức hoặc doanh nghiệp cố gắng tạo dựng danh tiếng cho dự án của mình nhằm để có thể thu hút được những nhà đầu tư, sau đấy thì bỏ trốn vĩnh viễn cùng với số tiền thu được.
Trong thị trường crypto, exit scam xảy ra khi các nhà phát triển tiền ảo bất thình lình từ bỏ dự án và rút tất cả số tiền đã kêu gọi được, để lại cho nhà đầu tư những token, tài sản vô giá trị và gần như không có khả năng phục hồi.
Exit scam hoạt động như thế nào?
Từ trước cho đến nay có vô cùng nhiều hình thức để một cá nhân, tổ chức dùng khi muốn lừa đảo như rug pull, phishing attack… tuy nhiên thì hầu hết những phương pháp này đều đề nghị họ bắt buộc cần phải có kiến thức liên quan về lập trình (coding). Mặc dù vậy nhưng mà, riêng đối với exit scam, kẻ lừa đảo không cần phải hiểu biết quá nhiều về code mà vẫn có thể lấy tài sản từ người sử dụng.
Theo CertiK, đầu năm 2023, thị trường crypto có tất cả 231 dự án exit scam. Riêng tháng 5, hình thức lừa đảo này đã gây thiệt hại lên tới 38.8 triệu USD và làm cho rất nhiều người không còn một chút niềm tin nào nữa vào tiền ảo.
Sau đây mình sẽ cung cấp cho anh em quy trình hoạt động cơ bản của exit scam:
- Giai đoạn marketing: Một tổ chức/cá nhân lừa đảo sẽ tạo ra một dự án crypto. Sau đấy, đánh bóng tên tuổi và hứa hẹn nhà đầu tư với lợi nhuận cao, hoàn vốn nhanh. Mục đích giai đoạn này đó chính là thu hút được càng nhiều người càng tốt.
- Giai đoạn gọi vốn: Sau giai đoạn thu hút, những kẻ lừa đảo sẽ tổ chức gọi vốn thông qua các hình thức chưa có sự kiểm định hay bảo hộ từ pháp lý như ICO, gọi vốn trực tiếp…
- Giai đoạn exit: Sau khi gọi vốn, những kẻ lừa đảo bất thình lình đóng cửa dự án mà không hoàn trả tiền cho các nhà đầu tư, làm cho họ bị thiệt hại rất lớn.
Những hình thức exit scam nổi tiếng
ICO/presale
Năm 2017, exit scam nổi lên giống như một hiện tượng tại thị trường crypto, khi có rất nhiều dự án gọi vốn qua ICO/presale với số tiền lên đến hàng tỷ USD, một con số không hề nhỏ. Mặc dù vậy nhưng mà, chỉ sau tầm khoảng thời gian rất ngắn, các dự án đều thông báo đóng cửa và bỏ trốn cùng số tiền của nhà đầu tư.
Ví dụ điển hình nhất ở Việt Nam đó chính là dự án Pincoin của công ty ModernTech, mở bán token iFan thông qua ICO. Theo báo Tuổi Trẻ, Pincoin gọi thành công 660 triệu USD từ 32,000 nhà đầu tư.
Bởi vì ICO chính là hình thức gọi vốn không được kiểm định bởi bên thứ ba, vì thế cho nên sau khi nhận được số tiền là 660 triệu USD, công ty ModernTech ngay lập tức biển thủ số tiền và bỏ trốn.
CEX exit scam
CEX exit scam chính là hình thức lừa đảo trắng trợn mà các sàn giao dịch tập trung (CEX) đột ngột đóng cửa hoặc biến mất hoàn toàn, không trả lại tài sản cho người sử dụng, còn đội ngũ đằng sau CEX sẽ cầm tiền và bỏ trốn.
Ví dụ, MT Gox – một trong những sàn giao dịch tiền điện tử lớn, năm 2014-2015, bất thình lình tuyên bố đóng cửa và không cho người sử dụng rút tiền ra.
Ngay sau lúc nhận thấy vấn đề, chính phủ nhanh chóng điều tra sàn giao dịch MT Gox và phát hiện đội ngũ dự án đã biển thủ 750,000 Bitcoin của khách hàng, tương đương 500 triệu USD tại thời điểm đấy.
Tuy là chính phủ đã tìm ra 200,000 Bitcoin để hoàn trả nhà đầu tư, số Bitcoin còn lại hiện vẫn còn là ẩn số.
Đọc thêm: Hiểu về “crypto hack” qua vụ hack sàn Mt.Gox chấn động thế giới crypto
Rug Pull
Rug pull là thuật ngữ ám chỉ các nhà phát triển rút thanh khoản đột ngột và đồng thời làm cho tài sản của người sử dụng mất đi giá trị. Bên cạnh đó, rug pull chỉ nổi tiếng ở thị trường DeFi, khác với exit scam – hình thức lừa đảo nổi tiếng ở tất cả thị trường.
Ví dụ, năm 2021 – Squid Game, đây chính là dự án lấy tên theo bộ phim cực kỳ nổi tiếng Hàn Quốc, vì thế cho nên thu hút được nhiều người sử dụng tham gia. Mặc dù vậy nhưng mà, chỉ sau 2 ngày khi dòng tiền đổ vào dự án, Squid Game ngay lập tức rút thanh khoản qua smart contract và đưa giá trị token về 0. Nhà đầu tư bàng hoàng, ngỡ ngàng vì mất tiền quá nhanh.
Đọc thêm: Rug-pull & Exploit – Vùng đất tối của thế giới Crypto
Giống như exit scam, mô hình hoạt động của rug pull bắt đầu từ việc một cá nhân tạo nên một token và quảng cáo nó. Sau đấy, họ thêm thanh khoản trên các DEX (sàn phi tập trung) và đồng thời kêu gọi người sử dụng mua. Tới một thời điểm, cá nhân lừa đảo sẽ rút thanh khoản thông qua smart contract, và ôm tiền bỏ chạy ở một nơi không ai biết.
Rug pull được chia làm tất cả hai loại sau đây:
- Soft Rug: Là hình thức đội ngũ bán tháo token của họ và đồng thời rời bỏ dự án, làm cho những token này không còn giá trị và người sử dụng sẽ không kịp bán bởi vì giá rớt quá nhanh.
- Hard Rug: Là hình thức đội ngũ dự án tạo một mã độc (malware) trong smart contract và rút thanh khoản trong pool.
NFT Rug Pull
NFT Rug Pull chính là hình thức lừa đảo mà những người đằng sau các bộ sưu tập NFT đột nhiên rời bỏ dự án, làm cho những NFT của người sư dụng mất đi giá trị. Theo Comparitech, NFT rug pull gây thiệt hại rất lớn lên đến 6 triệu USD vào đầu năm 2023.
Mặc dù vậy nhưng mà, hình thức NFT rug pull không thực sự nổi tiếng giống như những hình thức rug pull thông thường.
Những dự án exit scam tiêu biểu
Exit scam chính là hình thức lừa đảo đã bùng nổ vào năm 2017 và đồng thời được rất nhiều dự án tin tưởng và dùng. Sau đây chính là một vài dự án exit scam gây ảnh hưởng rất lớn tới thị trường crypto có thể kể đến như.
BitConnect (19/1/2018)
BitConnect chính là dự án được thành lập vào năm 2016 với token BCC. Đã có một khoảng thời gian nền tảng này từng đạt được mức vốn hóa lên tới 2.7 tỷ USD vào năm 2017 và đồng thời trở thành một trong những dự án crypto lớn nhất ở thời điểm bấy giờ.
Nhưng mà, sau sự thành công của BitConnect, đội ngũ dự án bất thình lình tuyên bố đóng cửa vào tháng 1/2018. Vốn hóa 2.7 tỷ USD đột ngột giảm mạnh còn 17 triệu USD, token BCC từ 433 USD xuống còn 0.43 USD, chia 1,000 lần. Làm cho BitConnect bị coi là dự án exit scam lớn nhất trong lịch sử và đồng thời gây ra rất nhiều phẫn nộ trong cộng đồng crypto.
OneCoin (4/11/2019)
OneCoin chính là dự án thành lập vào năm 2014 bởi Ruja Ignatova. Có một khoảng thời gian nền tảng từng thu hút sự quan tâm, chú ý của rất nhiều người sử dụng trên toàn cầu bởi vì token tăng trưởng cực kỳ mạnh. Mức vốn hóa của OneCoin từng đạt tới con số 4 tỷ USD vào trong khoảng 2015-2016.
Mặc dù vậy nhưng mà, năm 2017, OneCoin bị lực lượng chức năng của các quốc gia điều tra và bày tỏ sự lo ngại về tính hợp pháp của dự án này. Có rất nhiều đất nước như Na Uy, Thụy Điển… đã cảnh báo người dân về nguy cơ mất tiền nếu như mà tham gia OneCoin.
Cuối cùng, đúng như lời cảnh báo, tháng 11/2019, Ruja Ignatova bị phát hiện biến mất cùng với số tiền tỷ đô của các nhà đầu tư.
Friendsies Ai (21/2/2023)
Friendsies Ai chính là dự án NFT thành lập vào tháng 11/2021 và đồng thời gọi vốn thành công 5 triệu USD chỉ sau đúng duy nhất một đợt mint. Mặc dù vậy nhưng mà, tháng 2/2023, Twitter của dự án đột nhiên không hoạt động nữa, đội ngũ không có cách nào để liên lạc, làm cho bộ sưu tập NFT trở thành một dự án ma.
Cách nhận biết exit scam
Ở thời điểm hiện tại, những thủ đoạn exit scam càng ngày càng trở nên tinh vi và đồng thời khó phát hiện hơn rất nhiều. Nhưng mà, để có thể nâng cao tỷ lệ phát hiện dự án exit scam, sau đây mình sẽ cung cấp cho anh em một vài dấu hiệu nổi tiếng.
Lợi nhuận phóng đại
Nhằm mục đích thu hút người sử dụng tới với dự án exit scam, kẻ lừa đảo thường hay thu hút người sử dụng thông qua những lời dụ dỗ về lợi nhuận phóng đại, APR cao tới mức không thể nào tin nổi. Ví dụ, BitConnect đã từng hứa với nhà đầu tư mức lãi suất là 1%/ ngày (một con số cực kỳ cao so thời điểm bấy giờ).
Whitepaper sơ sài
Whitepaper chính là tài liệu vô cùng quan trọng với dự án, cho phép người sử dụng có thể biết thêm liên quan về mô hình hoạt động, tokenomics…, từ đấy trở đi có một góc nhìn tổng quan về nền tảng. Trong một số trường hợp, nếu như mà dự án đã có mục đích exit scam từ đầu, whitepaper thường không chỉn chu, thông tin liên quan về tokenomics không rõ ràng.
Bên cạnh đó, theo nghiên cứu của Finance Research Letter, whitepaper càng dài, chi tiết càng nhiều sẽ tỉ lệ thuận với mức độ uy tín của dự án.
Đọc thêm: Tokenomics là gì? Ván bài lật ngửa với nhà tạo lập thị trường
Không ngừng quảng cáo về giá token
Riêng đối với những dự án có định hướng phát triển rõ ràng và dài hạn, các quảng cáo của họ sẽ tập trung chủ yếu vào công dụng và lợi ích của sản phẩm dành cho người sử dụng.
Mặc dù vậy nhưng mà, đối với những dự án có mục đích lừa đảo từ lúc đầu, nền tảng đa số sẽ sơ sài và rất khó quảng cáo. Vì thế cho nên, đội ngũ nền tảng chuyển hướng quảng cáo sang giá token và đồng thời hứa hẹn chúng sẽ tăng gấp rất nhiều lần.
Không có kiểm tra bảo mật (audit)
Kiểm tra bảo mật chính là hoạt động kiểm tra smart contract của token với mục đích xác minh tính an toàn của dự án, từ đấy trở đi hạn chế đi những hành động như rug pull, exit scam…. Vì thế cho nên, đối với những nền tảng vẫn chưa có kiểm toán, người sử dụng nên hết sức cẩn trọng, chú ý vì tỷ lệ bị lừa đảo là cô cùng cao.
Bên cạnh đó, chi phí để được audit của một số doanh nghiệp là tương đối cao (CertiK, Trailofbits…). Nên thông thường, những dự án có ý định lừa đảo ngay từ đầu sẽ hạn chế dùng những dịch vụ audit.
Không có thông tin đội ngũ dự án
Nếu như mà người sử dụng thấy một dự án tiềm năng, nhưng đội ngũ phía sau lại không thể tìm được trên các trang thông tin. Người sử dụng nên nâng cao cảnh giác với những dự án này, nguyên nhân bởi vì nguy cơ xuất hiện exit scam là vô cùng cao.
Ở thời điểm hiện tại có rất nhiều dự án lớn vẫn chưa tiết lộ thông tin đội ngũ, tuy nhiên người sử dụng cũng nên lưu tâm đến vấn đề ẩn danh này.
Bitpetite chính là dự án ẩn danh, nhưng đã exit scam hàng triệu USD từ nhà đầu tư
Hoạt động theo mô hình Ponzi
Ponzi chính là mô hình kinh doanh phi pháp mà người đầu tư tới trước trả lợi nhuận cho người đầu tư tới sau. Do đấy, cách thức này sẽ cho những người đến sớm có một mức lợi nhuận cao.
Mặc dù vậy nhưng mà, nếu như không còn người mới tham gia, dự án sẽ sụp đổ hoàn toàn và đồng thời số tiền từ toàn bộ nhà đầu tư cũng bị “đỉnh tháp” ôm tất cả và biến mất vĩnh viễn. Đây chính là mô hình Bitconnect và OneCoin áp dụng.
Về bản chất, bất kỳ một khoản đầu tư nào đều có thể mang một tỷ lệ rủi ro nhất định. Tuy nhiên, tỷ lệ này đối với các khoản đầu tư vào các mô hình Ponzi là cao hơn vô cùng nhiều so với kỳ vọng, nên có rất nhiều nhà đầu tư dễ bị mờ mắt trước lợi nhuận mà thường bỏ qua vấn đề về rủi ro.
Đọc thêm: Ponzi là gì? Tại sao nhiều nhà đầu tư Crypto vẫn sập bẫy Ponzi?
Những nền tảng đánh giá dự án
Sau đây chính là một vài nền tảng sử dụng nhằm để nhận xét, đánh giá dự án:
- Telegram Bot: Hiện nay, Telegram có rất nhiều Bot kiểm tra mức độ uy tín của từng dự án thông qua việc kiểm tra thanh khoản, phí giao dịch, thời gian khóa thanh khoản… Những con Bot này gồm có: SafeAnalyzer, HoneyPot…
- LunarCrush: Nền tảng phân tích mức độ truyền thông và mạng xã hội của dự án. Thông thường, những dự án lừa đảo, không uy tín luôn luôn có mức độ truyền thông cao vào thời điểm thành lập dự án.
- Token Sniffer: Là nền tảng đánh giá smart contract, pool thanh khoản, số lượng người nắm giữ… Từ đấy trở đi, nền tảng tổng hợp cho người sử dụng chỉ số thể hiện độ tin cậy từ token dự án.
Mặc dù vậy nhưng mà, đây chỉ là những công cụ hỗ trợ người sử dụng kiểm tra dự án và chưa thể chính xác hoàn toàn. Vì thế cho nên, người sử dụng hãy luôn luôn tỉnh táo và nghiên cứu trước khi xuống tiền đầu tư bất kỳ dự án nào.
Một vài câu hỏi liên quan về Exit scam?
Những người đứng sau dự án exit scam có bị xử theo pháp luật không?
Câu trả lời là Có.
Thời điểm trước đây những dự án như OneCoin, BitConnect… đều bị chính phủ điều tra vì tội danh chiếm đoạt tài sản, lừa đảo.
Không những thế mà Việt Nam cũng nghiêm cấm những tổ chức có ý định lừa đảo người dân thông qua crypto.
Người sử dụng có thể lấy lại được số tiền bị mất không?
Ở thời điểm hiện tại, luật pháp có thể hỗ trợ người sử dụng lấy lại số tiền đã mất. Mặc dù vậy nhưng mà, cơ quan chức năng cần đính chính thông tin, tìm kiếm các đối tượng liên quan mới có thể hỗ trợ việc hoàn trả.
Đến giờ vẫn không có quy định nào bắt buộc hoàn trả tất cả số tiền thiệt hại, con số này sẽ được quyết định bởi cơ quan có thẩm quyền.
Nếu như anh em thấy bài viết này hay thì hãy chia sẻ cho những anh em khác cùng biết nhé!