Tokenomics – một trong những khái niệm được dùng nhiều nhất khi đầu tư crypto tuy nhiên thì có rất ít người hiểu nó là gì. Một cụm từ vừa vô cùng dễ hiểu ở trên mặt lý thuyết nhưng mà lại vô cùng phức tạp khi phân tích một cách chuyên sâu.
Vì thế cho nên ngày hôm nay trong bài phân tích và research, mình sẽ giúp anh em hiểu một cách chi tiết nhất về Tokenomics và trả lời những câu hỏi phía dưới đây:
- Tokenomics là gì và một vài phân loại của chúng.
- Tokenomics có vai trò như thế nào trong thị trường DeFi nói riêng và crypto nói chung?
- Góc nhìn và phương thức đánh giá Tokenomics.
- Những “cấu tạo” bên trong Tokenomics hoàn chỉnh.
- Vai trò của Tokenomics đến hiệu suất hoạt động của dự án.
- Case study của Tokenomics hiệu quả và Tokenomics chưa hiệu quả.
Mình nói trước bài viết sẽ có cực kỳ nhiều thông chuyên sâu, mình gợi ý ra anh em có thể chuẩn bị giấy bút để tiện note lại tất cả những thông tin hữu ích cho anh em.
Disclaimer: Mục đích chính của bài viết này là cung cấp đầy đủ thông tin và góc nhìn cá nhân của người viết và đồng thời không được xem là lời khuyên đầu tư.
Xem thêm
- Uniswap V2 (UNI) Phân tích mô hình hoạt động – Nền tảng của các AMM
- Gary Gensler là ai? Chủ tịch SEC và hành trình trở thành phản diện của crypto
Tokenomics là gì?
Tokenomics chính là thuật ngữ được ghép từ hai từ Economics (Kinh tế học) và Token (Tiền mã hóa). Vì thế cho nên, Tokenomics có thể xem là nền kinh tế của tiền mã hóa, cách chúng được áp dụng và xây dựng vào mô hình hoạt động của dự án đó.
Tại sao Tokenomics quan trọng?
Chắc hẳn đọc tới đoạn này có lẽ anh em sẽ thấy tương đối nhàm chán, không có gì cả. Token cũng chỉ là một tài sản được giao dịch trên sàn. Vậy thì tokenomics có gì đặc biệt chứ? Trước khi giải đáp cho anh em câu hỏi này, thì hãy cùng mình trải qua một quiz nhỏ để có thể tăng thêm kịch tính hơn nhé!
Anh em hãy nhìn một cách kỹ càng vào ảnh phía dưới đây và hình dung thị trường crypto như một ván bài có rất nhiều bên tham gia, trong đó sẽ có:
- Developer: Vitalik Buterin, Andre Cronje,…?
- Market Maker: Sam FTX, CZ Binance…?
- Quỹ đầu tư lớn: Multicoin, a16z, ParaFi,…?
- Nhà đầu tư nhỏ lẻ: Hầu hết anh em (trong đó có chính bản thân mình).
Vậy thì ai là những người điều khiển ván game và ai sẽ là những người ngồi gần với bàn cờ nhất? Nhìn một cách kỹ càng vào ảnh ở phía bên trên anh em sẽ thấy, ngay cả là Justin Sun còn không thể nào có thể tiếp cận được ván bài, thì chắc hẳn những nhà đầu tư nhỏ lẻ là những người đang đứng ở phía bên ngoài sòng bạc nghe ngóng tin tức kết quả cuối cùng của ván bài.
Ai sẽ là người điều khiển ván bài crypto? Đây là câu hỏi được rất nhiều người quan tâm.
Thực tế đúng là như thế, hiện chúng ta đang tham gia vào một cuộc chơi được tạo ra bởi những quỹ đầu tư lớn, những Market Maker và những Builder/Developer. Từ trend IDO, ICO, IEO cho tới NFT, GameFi trên các hệ sinh thái.
Vậy thì họ sẽ điều khiển cuộc chơi qua nhân tố nào? Đấy chính là token, là thứ mà anh em mua bán và đồng thời đặt rất nhiều niềm tin, hy vọng vào nó. Tuy nhiên thì token lại là thứ được xây dựng bởi những builder, developer, market maker sừng sỏ. Trong ngắn hạn, thị trường crypto là Zero-sum game, toàn bộ đều muốn nghĩ đủ mọi cách để có thể kiếm tiền, vậy thì ai sẽ là người mất đây?
Nếu như mà anh em muốn kiếm tiền và đồng thời hiểu được Market Maker đang làm gì, anh em cần phải hiểu được sự vận hành của Token, hay nghĩ theo một cách đơn giản hơn, đó chính là TOKENOMICS.
Sau đây chúng ta sẽ cùng tiếp tục tìm hiểu một cách chi tiết liên quan về cách những ông trùm vận hành Tokenomics!
Yếu tố tạo nên một Token và Tokenomics
Ở trong phần này tương đối dài, tuy vậy nhưng mà nó sẽ có liên kết và bổ trợ những Insights hữu ích cho những phần tiếp theo, anh em đừng bỏ qua cơ hội nhé. Trước khi phân tích một cách chuyên sâu ứng dụng và giá trị của token đối với dự án, mình sẽ cùng anh em phân tích từ cơ bản cho tới chuyên sâu: Chúng ta bắt đầu nhé.
Coin/Token Supply
Ở thời điểm trước đây, Circulating Supply và Total Supply chính là hai khái niệm hay được dùng nhiều nhất. Tuy vậy nhưng mà, cả CoinMarketCap và Coingecko đã bổ sung thêm khái niệm mới đó chính là Max Supply – đây chính là khái niệm rất dễ bị nhầm lẫn với Total Supply.
Sau đây mình sẽ giải thích một cách chi tiết 3 khái niệm của Token Supply và đồng thời đưa ra ví dụ minh họa giúp anh em có thể hiểu nhanh hơn ở trong phần này.
Những thông số cơ bản của một coin/token.
1. Total Supply (Tổng cung) được định nghĩa chính là tổng số lượng coin/token đang lưu thông và đồng thời đang bị khóa trừ đi số lượng coin/token đã bị burn. Lúc đầu, Total Supply sẽ chính là con số được thiết kế bởi đội ngũ phát triển dự án sao cho thích hợp nhất có thể đối với mô hình vận hành.
Chuyên sâu hơn, Total Supply sẽ có tất cả những dạng dưới dây:
- Tổng cung cố định là số lượng coin/token được định sẵn lúc đầu và đồng thời không thể nào thay đổi. Thí dụ: Tổng cung của Uniswap là 1 tỷ UNI, Tổng cung của Bitcoin là 21 triệu BTC,…
- Tổng cung không cố định là số lượng coin/token hoàn toàn có thể thay đổi tùy thuộc vào hoạt động của dự án, và đồng thời được chia thành các nhóm dưới đây:
- Tổng cung tăng dần do được mining ra thêm. Thí dụ: Số ETH trên thị trường sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào hiệu suất hoạt động của mạng lưới Ethereum, CAKE sẽ được mint khi người sử dụng Farm trên Pancakeswap,…
- Tổng cung sụt giảm dần do bị burn. Thí dụ: Binance Coin có tất cả tổng cung ban đầu là 200 triệu BNB và được burn dần còn 100 triệu BNB,…
- Tổng cung thay đổi liên tù tì do cơ chế Issue-Burn. Thí dụ: Đa số là các Stablecoin như Centralized Stablecoin (USDT, USDC,…), Crypto-backed Stablecoin (DAI, VAI,…), Algorithmic Stablecoin (FEI, AMPL,…).
2. Circulating Supply (Cung lưu thông) là khái niệm nhắc tới số lượng token đang được lưu thông trên thị trường.
3. Max Supply (Cung tối đa) sẽ xác định lượng một cách kỹ càng số lượng token tối đa sẽ tồn tại, gồm có cả những token sẽ được khai thác hoặc hoàn toàn có sẵn trong tương lai.
4. Đọc vị Token Supply
Đọc vị Token Supply với 3 token/coin khác nhau.
Ở phía bên trên chính là thông số Token Supply của tất cả 3 coin/token khác nhau:
- ETH: Ethereum là token không có tổng cung (No Max Supply) và đồng thời sẽ được mint ra thêm khi có nhu cầu dùng của mạng lưới. Sau khi được mint, ETH sẽ hoàn toàn được lưu thông mà và đồng thời không bao giờ bị khóa bởi bất cứ một tổ chức nào (Circulating Supply = Total Supply).
- SRM: Serum được thiết kế với số lượng lớn nhất đó chính là 10 tỷ SRM (Max Supply). Số SRM ở thời điểm hiện tại có thể đạt được mức cao nhất đó chính là 161 triệu SRM (Total Supply), tuy vậy nhưng mà số lượng lưu hành thực tế chỉ có đúng duy nhất 50 triệu SRM (Circulating Supply).
- NEAR: Token Supply của Near Protocol là loại cơ bản nhất và đồng thời hay gặp nhiều nhất. Số lượng và Tổng cung token được thiết kế ban đầu sẽ ngang nhau (Total Supply = Max Supply), được mở khóa dần dần cho tới khi có thể đạt 1 tỷ NEAR (Circulating Supply).
Market Cap & Fully Diluted Valuation
Đọc vị Market Cap và FDV của một token/coin.
Market Cap là vốn hóa của dự án với số lượng token lưu thông trong thị trường ở tại thời điểm đấy.Từ Circulating Supply, chúng ta sẽ tính ra được Market Cap.
Market Cap = Circulating Supply * Token Price
Fully Diluted Valuation (FDV) là vốn hóa của dự án tuy nhiên thì được tính với tổng số lượng token hiện đang lưu thông và còn cả chưa được unlock của dự án. Từ Total Supply, chúng ta sẽ tính ra được FDV.
FDV = Total Supply * Token Price
Nguyên nhân vì sao vốn hóa ảnh hưởng trực tiếp tới tiềm năng tăng trưởng hơn giá?
Ở thời điểm hiện tại, giá của token hoàn toàn phụ thuộc vào cực kỳ nhiều yếu tố, trừ Fundamental Analysis (Phân tích cơ bản) ra thì còn phụ thuộc vào cả Tổng cung ban đầu của token. Thí dụ một dự án với token A có Market Cap là $10,000,000:
- Nếu như mà dự án phát hành 10,000,000 A token ⇒ Mỗi A token = $1.
- Nếu như mà dự án phát hành 10,000,000,000 A token ⇒ Mỗi A token = $0.001.
Bên cạnh đó số lượng token được phát hành cũng có thể dao động từ tầm khoảng chục nghìn tới thậm chí là vài tỷ token tuy vậy nhưng mà vốn hóa mới chính là yếu tố vô cùng quan trọng tác động trực tiếp đến khả năng tăng trưởng của token.
Ví dụ: Đặt vào trường hợp Aave và Compound chính là hai dự án có tiềm năng liên quan về phân tích cơ bản bằng nhau trong lĩnh vực Lending. Vì thế cho nên, Compound cũng có thể đạt được đến Market Cap của Aave.
Xét một cách kỹ càng về giá, có mỗi COMP có giá nhiều hơn AAVE, tuy nhiên thì COMP lại có tiềm năng tăng trưởng cao hơn nguyên nhân bởi vì Compound vẫn chưa đạt mức “trần”. Trong trường hợp nếu như mà Compound đạt Market Cap như Aave, mỗi COMP có thể đạt $735.
Lầm tưởng về giá và market cap.
Token Governance
Trên thị trường ở thời điểm hiện tại có khoảng 10,000 token và coin. Tuy vậy nhưng mà không phải là bất kỳ token nào cũng theo cơ chế Decentralized như Bitcoin, sẽ có những token/coin được quản trị theo cơ chế Centralized. Mình sẽ phân chia ra tất cả 3 loại cơ bản đó là:
Token Governance của của một số coin trên thị trường.
Decentralized (Token Phi tập trung) là những coin/token có cơ chế quản trị tuyệt đối do cộng đồng quyết định và đồng thời không bao giờ bị áp lực quản trị bởi bất cứ một tổ chức nào. Thí dụ: Ethereum, Bitcoin,…
Centralized (Token Tập trung) chính là những coin/token có cơ chế quản trị do một tổ chức đứng đầu quyết định tất cả, họ có toàn quyền tác động trực tiếp lên tính chất của coin hoặc dự án mà token đó đại diện cho. Thường đây chính là những dự án Full-backed stablecoin như TrueUSD, Tether; những token của sàn giao dịch điển hình như FTX, Huobi, hoặc những dự án có mô hình quản trị Centralized như Ripple,…
Từ Centralized đến Decentralized: Bên cạnh đó cũng có những coin/token được xây dựng với cơ chế quản trị ban đầu đó chính là Centralized, sau đấy được phân quyền dần dần cho cộng đồng.
Thí dụ: Binance Coin ban đầu được quản trị tất cả bởi Binance. Tuy vậy nhưng mà chỉ sau một khoảng thời gian công bố ra mắt Binance Smart Chain và chương trình “Validator Spotlight”, Binance đã dần dần phi tập trung hóa mạng lưới BSC và BNB token cho người sử dụng kiểm soát một cách chặt chẽ.
Token Allocation
Trước lúc tin tưởng và đầu tư vào một token, Token Allocation sẽ giúp cho anh em có thể biết được tỷ lệ phân bổ token giữa các nhóm Stakeholder (nhóm có liên quan) có hợp lý hay là chưa, cũng giống như sự tác động mạnh của chúng tới tổng quan dự án.
Sau đây chính là Token allocation của một số coin/token ở trên thị trường.
1. Team
Đây chính là phần token dành riêng cho đội ngũ phát triển dự án. Trong đây sẽ gồm có lượng token của tất cả các thành viên góp quyên giá trị cho dự án điển hình như advisor, founder, marketer, developer,… Thường thường con số lý tưởng nhất chính là tầm khoảng 20% tổng cung.
- Nếu như mà tỷ lệ này quá thấp so với dự định, đội ngũ dự án sẽ không có một chút động lực nào để có thể phát triển dự án một cách lâu dài, bền vững.
- Còn ở trường hợp khác nếu như mà tỷ lệ này quá cao, cộng đồng sẽ không có một chút động lực hold token của dự án đó, nguyên nhân bởi vì token hiện đang bị chi phối cực kỳ nhiều bởi một thực thể. Việc này tạo ra một vài vấn đề như khả năng bị làm giá cao và tập trung quyền lực.
2. Foundation Reserve
Reserve chính là khoản dự trữ của dự án để có thể phát triển các tính năng hoặc sản phẩm cho tương lai. Đây chính là khoản token không bao giờ có quy định số lượng cụ thể, nó thường thường sẽ chiếm từ 20 tới 40% tổng cung.
3. Liquidity Mining
Liquidity Mining là Allocation trong thời gian mới đây xuất hiện rất nhiều, đặc biệt nhất là sau khi các dự án DeFi phát triển một cách mạnh mẽ bắt đầu từ tháng 9 năm 2020 cho tới thời điểm hiện tại. Liquidity Mining chính là khoản token được mint ra giống như phần thưởng cho những người sử dụng cung cấp thanh khoản cho các giao thức DeFi.
4. Seed / Private / Public sale
Đây chính là số lượng token dành riêng cho những đợt mở bán huy động vốn để có thể phát triển sản phẩm một cách nhanh chóng. Dự án thông thường sẽ có tất cả ba đợt mở bán đó chính là Public sale, Seed sale và Private sale (chi tiết trong mục Token Sale).
5. Airdrop / Retroactive
Để dự án có thể thu hút được người sử dụng lúc đầu, thường thường họ sẽ airdrop cho người sử dụng một phần cực kỳ nhỏ token allocation của dự án. Bình thường sẽ chiếm khoảng 1 tới 2% tổng cung.
Bên cạnh đó vào khoảng năm 2019, để có thể nhận được Airdrop, người sử dụng chỉ cần thực hiện đúng duy nhất có mấy bước vô cùng dễ dàng như Follow, Like, Retweet các post trên trang Twitter của họ.
Tuy vậy nhưng mà bắt đầu từ năm 2020, tất cả những điều kiện để có thể nhận Airdrop trở lên khó hơn tương đối nhiều, đề nghị người sử dụng bắt buộc cần phải “skin in the game”, dùng sản phẩm để có thể nhận Airdrop hay Retroactive. Có thể kể tới một số Retroactive như 1Inch Network (1INCH), Uniswap (UNI),…
Tìm hiểu: Airdrop là gì? Cách tham gia Airdrop hiệu quả
6. Other Allocation
Còn tùy theo mỗi một dự án mà họ sẽ có một phần Allocation dành cho một trường hợp cụ thể, đấy có khả năng là Strategic Partnership, Marketing,… Allocation thường thường có tỷ trọng vô cùng nhỏ và đồng thời có thể gồm có trong Foundation Reserve.
Sau đây chính là điểm không giống nhau qua hai chu kỳ:
- 2017 tới 2018: Public Sale chiếm hơn 50%, Insider chiếm rất ít. Thí dụ: ATOM, ADA, XTZ, ETH,…
- Từ năm 2019 trở đi: Public Sale chiếm từ 20 tới 30%, Insider chiếm tỷ trọng lớn nhất. Thí dụ: SOL, AVAX, NEAR,…
Trong đấy:
- Insider gồm có các quỹ đầu tư, đội ngũ phát triển,…
- Public Sale là lượng token được mở bán cho cộng đồng.
Việc này có thể giải thích một cách kỹ càng nguyên nhân bởi vì trước đây, token của các dự án không được ứng dụng nhiều trong hệ sinh thái và đồng thời họ rất cần có nguồn vốn để có thể phát triển dự án một cách tốt nhất. Còn thị trường ở thời điểm hiện tại đã có sự góp mặt của quỹ đầu tư vô cùng lớn và token được ứng dụng rất nhiều trong nền tảng. Chính vì vậy cho nên Foundation và Insider sẽ chiếm một số lượng lớn token có ở trên thị trường.
Sự khác biệt liên quan về token allocation của các coin/token được sáng lập trước 2018 và sau năm 2018. Nguồn: Messari.
Token Release
Token Release chính là kế hoạch phân phối token ra thị trường lưu thông của một dự án. Giống như Token Allocation, Token Release ảnh hưởng cực kỳ lớn tới giá của token và đồng thời cũng là động lực hold token của cộng đồng. Trên thị trường ở thời điểm hiện tại có tất cả 2 kiểu phân bổ token đó chính là:
1. Phân bổ token theo lịch trình định sẵn
Mỗi một dự án khác biệt sẽ có token release schedule không giống nhau, tuy vậy nhưng mà mình có thể phân loại thành những quãng thời gian dưới đây:
Token release của một vài token nổi tiếng ở trên thị trường.
Dưới 12 tháng: Các dự án có tốc độ release chắc chắn 100% token dưới 12 tháng thể hiện đội ngũ của dự án không đồng hành bền vững với sản phẩm họ xây dựng, và đồng thời không thể nào có thể tạo ra nhiều giá trị cho nền tảng cũng như token đó.
Từ 3 năm tới 5 năm: Đây là khoảng thời gian lý tưởng nhất từ trước cho tới nay để release 100% token, nguyên nhân bởi vì thị trường crypto có tốc độ thay đổi nhanh một cách chóng mặt. Bắt đầu từ lúc được “Mainstream” vào năm 2017 cho tới thời điểm hiện tại, thị trường crypto cũng mới chỉ trải qua khoảng thời gian 5 năm.
Trong mỗi một năm, thị trường đã phải thấy đào thải của rất nhiều dự án không có hiệu quả, công dụng và đồng thời sự ra mắt của nhiều dự án tiềm năng hơn. Vì thế cho nên 3 – 5 năm chính là một con số lý tưởng nhất từ trước tới nay để có thể thúc đẩy động lực phát triển của team, và động lực hold token từ bên phía cộng đồng.
Trên 10 năm: Những dự án có token release schedule lên đến 10 năm sẽ rất khó để có thể tạo động lực cho holder ngoại trừ Bitcoin, nguyên nhân bởi vì họ phải chịu sự lạm phát của token lên tới 10 năm và đồng thời không có bất cứ một ai đảm bảo 10% rằng đội ngũ chắc chắn sẽ hoạt động một cách hiệu quả trong khoảng thời gian đó.
Như thế, số lượng token release bắt buộc cần phải được thiết kế để có thể cân bằng giữa 2 yếu tố dưới đây:
- Giá trị của số token được release mỗi ngày (lạm phát).
- Quyền lợi của token holder khi hold token của nền tảng đó.
So với hiệu suất hoạt động của dự án nếu như mà số lượng token bị release một cách cực kỳ nhanh, giá token sẽ có xu hướng giảm nguyên nhân là do người sử dụng không có một chút động lực nào để có thể nắm giữ được token.
2. Phân bổ token theo hiệu suất và nhu cầu sử dụng
Nhằm xử lý tất cả những vấn đề lạm phát diễn ra một cách quá nhanh so với kế hoạch lúc đầu. Bên cạnh đó còn có một vài dự án đã lựa chọn release token theo một tiêu chí cụ thể chứ không theo thời gian định sẵn nữa. Đây chính là là cơ chế tương đối hay bởi vì nó sẽ giúp cho có thể ổn định giá của token hơn nếu như mà được áp dụng một cách hợp lý và thích hợp hơn .
Thí dụ: MakerDAO cũng không có thời gian bổ token cụ thể. Tùy thuộc vào nhu cầu dùng thực tế trên nền tảng mà số lượng MKR sẽ được phân bổ một cách hợp lý ⇒ Có hoạt động Lending hoặc Borrowing thì MKR token mới được release.
Token Sale
Cũng có thể xem Token sale là hình thức huy động vốn thông qua việc mở bán cổ phần giống với những công ty công ty trong thị trường truyền thống. Tuy vậy nhưng mà, ở thị trường crypto, cổ phần sẽ hoàn toàn được thay thế bằng token.
Nếu như mà những công ty truyền thống có tầm khoảng 5 lần gọi vốn, thì tất cả dự án trong Crypto sẽ có tầm 3 đợt mở bán token để kêu gọi đầu tư, định giá của công ty thông thường sẽ không cụ thể đối với từng ngành nghề, khu vực và quy mô. Ở Series cho thấy các công ty to lớn hoàn toàn có thể xác định về việc định giá cho bản thân từ 100 triệu đô trở lên.
- Traditional Company: Pre-seed, Seed, Series A, Series B, Series C.
- Crypto Project: Seed Sale, Private Sale, Public Sale.
Tuy nhiên riêng đối với thị trường crypto, mức định giá trung bình sẽ thấp hơn rất nhiều nguyên nhân bởi vì đây chính là thị trường còn khá mới và đồng thời có marketcap nhỏ hơn rất nhiều so với thị trường cổ phiếu của một vài nước lớn, quyền lực.
Quá trình coin/token được mở bán từ Seed đến Public sale.
1. Seed sale
Seed sale chính là đợt mở bán token thứ nhất của dự án. Ở trong đợt mở bán này, hầu hết tất cả những dự án đều chưa hoàn thành xong sản phẩm. Bên cạnh đó còn có một số dự án mở bán token xem như hình thức gọi vốn để triển khai.
Hầu hết những quỹ đầu tư vào Seed sale là những quỹ đầu tư vô cùng mạo hiểm, họ chấp nhận tỷ lệ rủi ro cao tuy nhiên cũng sẽ được phần thưởng vô cùng xứng đáng nếu như mà dự án có thể thành công.
2. Private sale
Nếu như mà Seed sale đa số là những quỹ đầu tư mạo hiểm, nhiều rủi ro, thì Private sale sẽ có sự góp mặt của rất nhiều quỹ đầu tư rất lớn và đồng thời có tiếng hơn rất nhiều. Ở giai đoạn này thường thường những dự án đã công bố ra mắt sản phẩm và đồng thời hoàn toàn chứng minh được một phần thành tích của mình sau khi đã gọi vốn ở vòng Seed sale.
3. Public sale
Public sale chính là đợt mở bán token cho cộng đồng. Ngoài ra dự án có thể launch token dưới hình thức ICO như năm 2017, hoặc launch token nhờ hoàn toàn vào những bên thứ ba dưới hình thức IDO và IEO.
4. Fair token distribution
Tuy vậy nhưng mà cũng có rất nhiều dự án đã không mở bán thông qua bất cứ một hình thức nào, mà đồng thời sẽ được phân phối thông qua các hoạt động điển hình như Liquidity Providing, Testnet, Staking, Airdrop,… Việc này giúp cho dự án có thể trở nên “bình đẳng” hơn đối với cộng đồng quan tâm chú ý và bên cạnh đó còn có thể tiếp cận được người sử dụng nhiều hơn.
Có thể kể tới một vài Fairlaunch Project nổi bật như: Yearn Finance (YFI), Uniswap (UNI), Sushiswap (SUSHI),… Họ đã không mở bán token dưới bất cứ một hình thức nào để raise fund trước mà sẽ phân phối token cho những người sử dụng thực sự của nền tảng.
Sau đây chính là một vài ưu điểm & nhược điểm của cơ chế này đó chính là:
- Ưu điểm: Token hoàn toàn được phân phối cho những người quyên góp giá trị cho dự án, giảm tình trạng “dump” sâu do người người mua Seed sale và Private sale “xả” token.
- Nhược điểm: Dự án “bỏ lỡ” một phần vốn có thể gọi từ cộng đồng để phát triển dự án.
5. Tác động của Token Sale đến Tokenomics
Không có bất cứ một quy định cụ thể hay mức chuẩn cho sự chênh lệch giá bán giữa các đợt token sale. Riêng đối với một dự án giá Public sale có thể x2 giá Private Sale, ngoài ra giá Private Sale có thể sẽ x2 Seed Sale. Việc này tất cả phụ thuộc vào dự án.
Tuy vậy nhưng mà, họ sẽ vẫn luôn luôn giữ mức chênh lệch hợp lý nhất có thể. Nguyên nhân bởi vì là nếu như mà giá bán mỗi đợt có sự chênh lệch quá cao, những nhà đầu tư tới trước sẽ có xu hướng chốt lời sớm, đổi lại, tất cả những nhà đầu tư ở vòng sau sẽ không có một chút động lực tham gia mở bán.
Chính vì vậy cho nên, những dự án sẽ áp dụng thêm cơ chế release token để có thể phân bổ quyền lợi một cách hợp lý giữa các nhà đầu tư. Ví dụ nếu như mà mức chênh lệch giá bán của mỗi đợt cao, tất cả những nhà đầu tư tới trước đều cần phải chịu thời gian lock lâu hơn rất nhiều. Đổi lại, tất cả những nhà đầu tư mua với giá nhiều hơn sẽ được unlock token sớm hơn.
Token Use case
Token Use Case chính là mục đích dùng của token, đồng thời đây cũng chính là yếu tố vô cùng quan trọng của một tokenomics giúp anh em có thể định giá một token trên thị trường, dựa trên quyền lợi mà token đem tới cho holder.
Ở thời điểm hiện tại, Coin98 Insights đã có Series “How It Works – Phân tích mô hình hoạt động” giúp anh em có thể phân tích một cách chi tiết mô hình hoạt động của dự án cũng như phân tích giá trị của token.
Sau đây chính là chức năng của một vài token/coin ở trên thị trường.
Thông thường Token sẽ có những chức năng dưới đây:
1. Staking
Ở thời điểm hiện tại hầu hết tất cả những dự án đều trợ giúp Staking đối với các native token của mình. Việc này tạo lên động lực rất rất lớn cho người sử dụng nắm giữ token nguyên nhân bởi vì được phân phối thêm token như phần lãi. Nếu như mà không xuất hiện cơ chế Staking, token holder sẽ bắt buộc cần phải chịu sự lạm phát bởi vì mỗi một ngày đều có một số lượng token mới được mint ra cung lưu thông.
Bên cạnh đó, Staking cũng có thêm một lợi ích đó chính là giúp cho số lượng token lưu thông ở trên thị trường giảm đi rất nhiều, việc này làm giảm đi rất nhiều áp lực bán giúp giá có thể dễ dàng tăng trưởng hơn. Riêng đối với các mạng lưới sử dụng cơ chế Proof-of-Stake, số lượng token được stake tăng lên cũng giúp mạng lưới trở nên phi tập trung hơn và đồng thời an toàn hơn nhiều.
Thí dụ: Cardano (ADA) là tăng trưởng từ $0.2 lên $2 (tăng trưởng 1,000%) bắt đầu từ năm 2021. Theo như lý thuyết, để có thể tăng trưởng được giống như vậy, lượng vốn hóa đổ vào Cardano cần phải lớn gấp 10 lần.
Tuy vậy nhưng mà, trên thực tế lại hoàn toàn khác như vậy, con số vốn hóa đổ vào Cardano thấp hơn cực kỳ nhiều. Việc này làm cho Cardano tăng trưởng mạnh tới như vậy là do 75% số Cardano đang lưu hành đã được Stake, việc này giúp áp lực bán ADA trên thị trường thấp và đồng thời tạo động lực cho ADA tăng trưởng.
2. Liquidity Mining (Farming)
Đối với những DeFi token xuất hiện rất nhiều trong khoảng thời gian mới đây. Người sử dụng có thể dùng chúng nhằm để cung cấp thanh khoản cho các giao thức DeFi, đổi lại họ sẽ được thưởng native token của dự án.
Thí dụ: Cung cấp thanh khoản cho Uniswap để nhận UNI, …
3. Phí mạng lưới (Transaction fee)
Để có thể thực hiện một giao dịch, người sử dụng bắt buộc cần phải thanh toán chi phí cho mạng lưới, chi tiết hơn là các Validator để họ có thể xác nhận giao dịch giúp mình. Bên cạnh đó mỗi một mạng lưới blockchain sẽ có một native token riêng sử dụng để thanh toán phí cho mạng lưới (thường là những dự án hoạt động trong lĩnh vực blockchain platform). Thí dụ:
- Ethereum dùng ETH.
- Binance Smart Chain dùng BNB.
- Solana dùng SOL.
- Polygon dùng MATIC.
4. Governance
Về phần này mình đã nhắc tới ở phía bên trên, những nền tảng có thể được quản trị theo cơ chế Decentralized hoặc Centralized tùy vào nhà phát triển dự án. Tuy vậy nhưng mà, hầu hết tất cả những nền tảng DeFi ở thời điểm hiện tại đều được quản trị theo cơ chế Decentralized.
Việc này đồng nghĩa các token holder sẽ có thể biểu quyết và đề xuất để tạo nên những sự thay đổi cho nền tảng họ tham gia. Những đề xuất có thể liên quan trực tiếp tới tốc độ release token, chi phí giao dịch hoặc là những vấn đề lớn hơn nữa như đề xuất cho đội ngũ phát triển dự án để có thể mở rộng sang blockchain mới.
Ở thời điểm hiện tại những nền tảng DeFi nổi bật có thể kể tới như Compound, Uniswap, Sushiswap,… đều đã áp dụng cơ chế Decentralized Governance cho phép người sử dụng có thể tham gia quản trị. Tuy vậy nhưng mà, đa số cộng đồng chỉ ngưng lại ở quyền hạn Voting (Biểu quyết), chứ vẫn chưa thể tạo ra Proposal (Đề xuất) cho nền tảng, nguyên nhân bởi vì là số lượng token cần để tạo Proposal thường có giá trị cực kỳ cao.
5. Quyền lợi khác (Launchpad,…)
Đây chính là một trong những điều vô cùng quan trọng giúp token được lưu thông và đồng thời tạo động lực rất lớn để người sử dụng có thể nắm giữ token. Thông thường những dự án Launchpad sẽ đề nghị người sử dụng stake token để có thể gia nhập vào các đợt mở bán. Hoặc là có thể được quyền lợi tham gia chương trình bốc thăm giải thưởng NFT,…
Thí dụ: DAO Maker yêu cầu hold DAOS, Polkastarter yêu cầu hold POLS,…
Case study về Tokenomics
Disclaimer: Đây chính là góc nhìn cá nhân và đồng thời không được coi là lời khuyên đầu tư dưới tất cả hình thức.
Lưu ý: Để có thể nhận xét và đánh giá một dự án có tiềm năng tăng trưởng hay không, Tokenomics chính là một yếu tố vô cùng quan trọng, tuy vậy nhưng mà, giá của token cũng giống như tiềm năng của dự án còn được nhận xét và đánh giá thông qua rất nhiều yếu tố khác. Bên cạnh đó Tokenomics không phải là một yếu tố duy nhất tác động trực tiếp tới tiềm năng tăng trưởng của giá.
Sau đây mình sẽ nhắc tới một vài dự án có tokenomics không hiệu quả và hiệu quả để anh em có thể hiểu một cách đơn giản.
Tokenomics hiệu quả
1. Binance Coin (BNB)
Token Supply
- Tổng cung ban đầu: 200,000,000 BNB.
- Thời gian unlock: 5 năm (đã unlock 100%).
- Kèm theo cơ chế burn cho đến khi Circulating Supply còn 100,000,000 BNB.
⇒ Giúp giảm phát, tạo động lực hold cho BNB holder và tạo động lực tăng giá.
Token Use Case
Mặc dù là vậy nhưng mà, đây hoàn toàn không phải là nguyên nhân chính giúp BNB có sự tăng trưởng mạnh trong suốt khoảng thời gian vừa qua. Ngoài ra, điểm sáng nhất đối với BNB chính là việc thiết kế token use cases cho phép BNB được ứng dụng một cách triệt để ở sàn Binance và mạng lưới Binance Smart Chain.
- Sàn Binance: Thế chấp & Vay,Giảm phí giao dịch, Giao dịch phái sinh, Tham gia Launchpad, Staking,…
- Binance Smart Chain: Đơn vị tiền tệ chính, Phí mạng lưới, Staking, Farming (BNB được dùng giống như tài sản chính để có thể tạo cặp thanh khoản, giống như ETH ở hệ Ethereum và đồng thời đây chính là nhân tố chính làm cho buy demand của BNB tăng trưởng một cách vô cùng mạnh).
Ở thời điểm hiện tại, Binance đang có dự định phát triển Binance Pay, và đồng thời BNB hoàn toàn có khả năng trở thành một đơn vị thanh toán nổi tiếng bất kỳ lúc nào nếu như mà được Binance áp dụng thành công, viên mãn. Sự thành công của BNB đã được biểu hiện qua biểu đồ tăng trưởng vượt bậc ở trong năm nay.
Kết quả: BNB tăng trưởng trong khoảng giá tích lũy $20 lên đỉnh điểm khoảng $650 (+3,250%) và đồng thời hiện đang duy trì ở mức $300 (+1,500%).
Cơ chế đốt coin giảm nguồn cung của BNB.
2. Pancakeswap (CAKE)
CAKE là native token của nền tảng AMM DEX Pancakeswap trên hệ sinh thái Binance Smart Chain.
Token Supply
- CAKE không có số CAKE giới hạn và không có tổng cung.
- 530,000 CAKE được phân phối mỗi ngày thông qua Lottery Pool, Syrup Pool và Farming Pool.
- CAKE sẽ hoàn toàn được burn khi mà user dùng bất cứ sản phẩm nào của Pancakeswap.
Token Use Case
CAKE được thiết kế nhằm để có thể ứng dụng tất cả trong các sản phẩm của Pancakeswap, gồm có Syrup Pool (Staking), Staking để tham gia IFO, Phương tiện thanh toán trong Prediction và Lottery.
⇒ Tuy là không có tổng cung nhưng mà Pancakeswap kiểm soát cực kỳ tốt cung lưu thông của CAKE, giúp có thể kiểm soát một cách cân bằng giữa Token Burn và Token Release. Bên cạnh đó Pancakeswap đã vô cùng bình tĩnh, khéo léo trong việc tăng ứng dụng của CAKE token trong nền tảng để tạo Buy Demand cho CAKE, cũng như duy trì Incentive cho CAKE holder. Chính vì vậy cho nên kể từ khi được launch CAKE đã có mức tăng trưởng cực kỳ mạnh.
Kết quả: CAKE tăng trưởng từ $0.4 lên đỉnh điểm $40 (+10,000%) và hiện đang duy trì ổn định ở mức $14 (+3,500%).
Tìm hiểu thêm: Phân tích mô hình hoạt động của PancakeSwap
CAKE được ứng dụng triệt để cho toàn bộ sản phẩm trong Pancakeswap.
Tokenomics không hiệu quả
Pangolin (PNG)
PNG là token được dùng trong AMM DEX Pangolin của mạng lưới Avalanche. Tuy vậy nhưng mà có chức năng giống với CAKE trong AMM DEX như cung cấp đầy đủ thanh khoản cho sàn,… nhưng mà theo như góc nhìn của chính mình, Pangolin có tokenomics gặp cực kỳ nhiều vấn đề và đồng thời không hoạt động hiệu quả một chút nào.
Token Supply không hợp lý
Việc thứ nhất là PNG có tổng cung là 538,000,000 PNG, mỗi 4 năm số lượng PNG phân phối ra thị trường sẽ giảm đi 1 nửa. Đây chính là cơ chế giống với Bitcoin, việc này làm cho tổng thời gian để PNG được unlock lên tới 36 năm.
Mặc dù vậy nhưng mà, Bitcoin chính là tài sản đã được cộng đồng hoàn toàn tin tưởng, còn PNG lại là token vô cùng mới, không có bất cứ việc gì có thể đảm bảo 100% đội ngũ của Pangolin sẽ hoạt động để phát triển sản phẩm trong khoảng thời gian 36 năm đó, vẫn chưa kể tuổi của thị trường crypto chỉ vừa hơn 10 năm.
Không thể cân bằng giữa Revenue và Token Release Value
Cái thứ hai đó là, hiện nay Pangolin đang unlock 175,000 PNG/ngày (giá trị $197,500/ngày). Tuy nhiên doanh thu của Pangolin vẫn chưa tới $30,000/ngày. Việc này làm cho PNG holder không còn một chút động lực nào hold token của dự án nguyên nhân bởi vì là không nhận được những lợi ích một cách xứng đáng với công sức bỏ ra.
Chính vì vậy cho nên khi tin tưởng và đầu tư vào một token, anh em cần phải có một góc nhìn đa chiều. Ở bên phía dự án có khả năng “vẽ” ra rất nhiều viễn cảnh khi đạt được những thành tựu, nhưng mà anh em cần phải xác thực lại một cách kỹ càng với số liệu thực tế. Vậy thì doanh thu của dự án đó liệu có đạt được như kỳ vọng hay không?
⇒ Không ứng dụng được PNG trong nền tảng Pangolin, không hợp lý ở Token Release Schedule. “Viễn cảnh” của tokenomics hoàn toàn không thích hợp một chút nào với số liệu thực tế.
Kết quả: Sau khi có thể đạt đỉnh ở giá $15, PNG đã tuột giá một cách nhanh chóng về mức giá hiện tại khoảng $1.2/PNG (chia 12 lần). Và ngoài ra khi thị trường tăng trưởng đột biến vào khoảng tháng 4 tới tháng 5/2021, giá PNG tăng trưởng cực kỳ yếu.
Ở trong tháng 9 này, các token của hệ Avalanche cũng đã tăng trưởng vô cùng mạnh điển hình như XAVA, AVAX, SNOB,… tuy nhiên PNG vẫn đi có mức tăng trưởng vô cùng chậm. Tuy là AMM được backed bởi Avax Labs nhưng mà Pangolin cũng đã hụt hơi rất nhiều so với Trader Joe.
Tìm hiểu thêm: Phân tích mô hình hoạt động của Pangolin
Tokenomics không hợp lý của Pangolin làm cho người sử dụng không có một chút động lực hold PNG.
Góc nhìn về Case Study
Như mình đã nhắc tới ở phía bên trên, phương pháp thiết kế tokenomics sẽ không bao giờ bị ràng buộc, kiểm soát bởi bất cứ một yếu tố nào. Tùy thuộc vào mô hình hoạt động và thị trường mà dự án đó đang nhìn tới, đội ngũ sẽ có phương pháp thiết kế tokenomics sao cho hợp lý nhất có thể.
Khi nhận xét và đánh giá về một tokenomics, anh em không chỉ phải nhận xét, đánh giá về ứng dụng của chúng thôi đâu mà còn phải phân tích một cách kỹ càng thị trường mà dự án đó đang nhìn tới.
Liệu rằng thị trường mà dự án đang nhìn tới có nhiều người sử dụng không, cách thiết kế tokenomics như thế có cân bằng giữa tính ứng dụng cho dự án và quyền lợi cho token holder không, có quy mô lớn hay không?
Thí dụ như Pancakeswap (CAKE), ngay từ thời điểm đầu họ đã xác định rằng thị trường hoạt động là hệ sinh thái Binance Smart Chain – hệ sinh thái có DeFi TVL lớn thứ 2 của thị trường và đồng thời đã có một lượng người sử dụng rất lớn.
Chính vì vậy cho nên họ sẽ thiết kế Tokenomics dành phần lớn cho Liquidity Mining Reward để có thể thu hút được một lượng lớn User ngay từ ban đầu. Sau đấy, để có thể tăng buy demand for CAKE, đội ngũ Pancakeswap đã tăng tính ứng dụng cho CAKE trong toàn bộ những tính năng của Pancakeswap.
Tổng kết
Trong bài ở phía bên trên, mình đã phân tích cụ thể giúp anh em có thể hiểu được cấu tạo và vai trò của một tokenomics trong thị trường. Sau đây chính là một vài Recap cực kỳ quan trọng:
- Tokenomics chính là tập hợp của rất nhiều yếu tố bên trong như Token Application, Token Supply, Token Release, Token Sale,…
- Tokenomics chính là yếu tố vô cùng quan trọng tuy nhiên thì không thể tách rời với mô hình hoạt động để có thể nhận xét và đánh giá một cách chính xác hiệu quả và mức độ tăng trưởng của token.
- Tokenomics có thể được “biến tấu” với nhiều phương pháp thiết kế khác nhau. Tuy nhiên thì anh em hãy tập trung vào doanh thu của nền tảng và cách dự án capture value cho token (có thể tham khảo trong các bài Phân tích mô hình hoạt động).
Mình vô cùng hy vọng với bài viết ở phía trên, anh em sẽ có được những thông tin hữu ích để có thể phục vụ quá trình đầu tư của bản thân mình. Nếu như mà anh em có chỗ nào chưa hiểu, có bất kỳ câu hỏi hoặc suggest về một tokenomics mà anh em cần phân tích, thì hãy nhanh tay bình luận ở phía bên dưới bài viết nhé.